ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (ΜΕΡΟΣ Ά)

Οι πολιτισμοί,δημιούργημα του ανθρώπου,αποτελούν εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας

στο φυσικό και υλικό περιβάλλον.Όπως κάθε άνθρωπος συνυπάρχει,γνωρίζει,επεξεργάζεται,
αφομοιώνει λειτουργίες και στοιχεία παρόμοια και κάθε πολιτισμός,συνυπάρχει,διαμορφώνεται, μεταβάλλεται,προσπαθεί να επιβληθεί,επηρεάζεται.δανείζει και δανείζεται αλλά και απορρίπτει.


 Κάθε πολιτισμός ,σήμερα όπως και άλλοτε,φανερώνεται πρώτα πρώτα μέσα από ορισμένες εκδηλώσεις που εύκολα τις αντιλαμβάνεται ο καθένας:από ένα θεατρικό έργο,από μια έκθεση ζωγραφικής,από την επιτυχία ενός βιβλίου,από μια φιλοσοφική θεωρία,από την επικράτηση μιας μόδας στο ντύσιμο,από μια επιστημονική ανακάλυψη.από ένα τεχνικό επίτευγμα......  (F.Braudel,2009,σελ.79).

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΔΑΝΕΙΟ : ΓΡΑΦΗ

Ο ελλαδικός χώρος κατοικείται από τα ονομαζόμενα πρωτοελληνικά φύλλα στα τέλη της 3ης ή, το αργότερο, στις αρχές της 2ης χιλιετίας.Στη συνέχεια αναπτύσσεται ο Μινωικός και ο Μυκηναϊκός πολιτισμός όπου μπορούμε να κάνουμε λόγο για αστικές κοινωνίες με αστικά κέντρα.Με την πάροδο του χρόνου ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύσσεται και μεταμορφώνεται.Η Γεωμετρική περίοδος δίνει την θέση της στην Αρχαϊκή αυτήν διαδέχεται η Κλασσική και ακολουθεί η Ελληνιστική περίοδος το τέλος της οποίας ορίζεται το 31 π.Χ και  συνοδεύεται με την παράλληλη άνοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Οι μεταβολές που δέχεται η κοινωνία και η εξέλιξή της, ορίζονται από διαφορετικούς παράγοντες εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς.Στη συνύπαρξη των πολιτισμών τα πολιτισμικά δάνεια αποτελούν βασικό γεγονός για την διαμόρφωση,την εξέλιξη και την συνέχειά τους στο χώρο και στο χρόνο.Η Αίγυπτος και η Μεσοποταμία για παράδειγμα,ανέπτυξαν την τέχνη της γραφής ήδη από τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας,στην Ελλάδα όμως ακόμη δεν είχαν γραφή κατάλληλη για λογοτεχνία.Η υιοθέτηση του φοινικικού συστήματος γραφής και η δημιουργία,βάσει αυτού,του ελληνικού αλφαβήτου πραγματοποιείται τον 9ο,ή στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ,αρκετούς αιώνες αργότερα συγκριτικά με τις χώρες τις Εγγύς Ανατολής.Την εποχή εκείνη περίπου εμφανίζονται και τα έπη του Ομήρου,η Ιλιάδα και η Οδύσσεια ενταγμένα αρχικά όμως στην προφορική παράδοση μέχρι και την εποχή του Πεισίστρατου (6ος αιώνας),όπου πλέον η γραφή είναι διαδεδομένη και αποτελεί στοιχείο της κοινωνίας.

Η γραφή δημιούργησε ένα πλέγμα επικοινωνίας για όσους ασχολήθηκαν με την λογοτεχνία ή την φιλοσοφία.Έδωσε την δυνατότητα στους τραγικούς των κλασσικών χρόνων να γράψουν  έργα για την εποχή τους χρησιμοποιώντας ως θεματολογία τους ήρωες των ομηρικών επών,Ακόμη έδωσε την δυνατότητα στην Αναγέννηση η οποία ιστορικά έρχεται μετά τον Μεσαίωνα και χαρακτηρίζεται από πνευματική αφύπνιση,για εκ νέου ανακάλυψη των έργων της Αρχαιότητας.
   Σκοπός δεν είναι να αναλυθεί το πλέγμα της επικοινωνίας των κατά καιρούς καλλιτεχνών,αλλά η σημαντικότητα της γραφής ως πολιτισμικό δάνειο.Επιπλέον να γίνει πιο ξεκάθαρο και κατανοητό η αλληλένδετη σχέση μεταξύ των πολιτισμών και η σχέση επηρεασμού μεταξύ τους.

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός εισάγει ως πολιτισμικό δάνειο την γραφή αλλά όπως προαναφέρθηκε στο πλαίσιο της συνύπαρξης των πολιτισμών πέρα του να δανείζουν και να δανείζονται,βασικό στοιχείο των πολιτισμών είναι πως διαμορφώνονται και μεταβάλλονται.
   Ως παράδειγμα θα χρησιμοποιήσουμε την μετάβαση στην ελληνιστική περίοδο η οποία επιφέρει γεωγραφικές,διοικητικές και πληθυσμιακές αλλαγές.Τα ελληνιστικά βασίλεια με κύριο εκπρόσωπο τον βασιλιά,έχουν μεγαλύτερη γεωγραφική έκταση και συγκεντρώνουν μεγαλύτερο αριθμό πληθυσμού.Η αγροτική κοινωνία της πόλης-κράτους μετασχηματίζεται στην ελληνιστική πόλη, αποτέλεσμα αποτελεί η απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και η έντονη αστικοποίηση.Η απελευθέρωση από την παραδοσιακή κλειστή κοινωνία της πόλης κράτους με τις γεωπολιτικές και διοικητικές αλλαγές, έχει αντίκτυπο στον άνθρωπο και στην κοσμοθεωρία του.Αυτός πλέον δεν λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο στα πλαίσια της παραδοσιακής κοινωνίας αλλά χαρακτηριστικό της εποχής αποτελεί η μετατόπιση στην ατομικότητα.

   Οι εκφάνσεις της Τέχνης είτε αναφερόμαστε στη λογοτεχνία,είτε στη ζωγραφική,είτε στη γλυπτική δημιουργούνται από ανθρώπους μιας εποχής,αναφέρονται στους ανθρώπους της εποχής και όλοι μαζί ζώντας στις κοινωνικές συνθήκες,επηρεάζονται από τις κοινωνικές αλλαγές της.Ως προς την κοινωνία, η μετάβαση από την κλασσική στην ελληνιστική εποχή συνοδεύεται με απώλεια της πολιτικής ελευθερίας,της κοινωνικής συνοχής και της ισονομίας.Η παλαιά θρησκεία,που προσπαθεί να προσαρμοσθεί δημιουργεί νέες αλληγορικές θεότητες όπως η "Τύχη".Αυτή αντιπροσωπεύει τον καιροσκοπικό χαρακτήρα της εποχής,τον οποίο ενστερνίζονται οι άνθρωποι των ελληνιστικών χρόνων  με αποτέλεσμα να εκφραστεί και στην Τέχνη. Η γλυπτική κατά τους κλασσικούς χρόνους λειτουργεί με κανόνες όπως και η πόλης κράτος με την μετάβαση όμως στους ελληνιστικούς χρόνους πέρα από την μεταβολή της κοινωνίας μεταβάλλεται και διαμορφώνεται και αυτή στη οποία σχηματίζονται νεωτερισμοί.Χαρακτηριστικό έργο για τον χαρακτήρα και την νοοτροπία της  εποχής αποτελεί ο "Καιρός"("Ευκαιρία") του Λυσίππου.Έργο με το οποίο προσωποποιείται η νέα θεότητα,

Το έργο έχει συμβολικό χαρακτήρα,διδάσκει πως οι ευκαιρίες παρουσιάζονται μόνο για μια στιγμή και,αν χαθούν,δεν ξαναβρίσκονται.(J.J. Pollitt,2006,σελ.86).

Τα χαρακτηριστικά του "Καιρού": Το βάδισμα στις μύτες των ποδιών και τα τα ζευγάρια φτερών στα πόδια δηλώνουν την εφήμερη και παροδική φύση της "Ευκαιρίας".Επιπλέον κρατάει ξυράφι και έχει μαλλιά τα οποία κρέμονται στο πρόσωπό του.Το ξυράφι αποτελεί σημάδι που φανερώνει την κρισιμότητα της "Τύχης" όταν αυτή εμφανίζεται σε κάποιον άνθρωπο.Τα μαλλιά κρέμονται στο πρόσωπό του για να μπορέσει ο άνθρωπος να την αρπάξει.Τέλος το πίσω μέρος του κεφαλιού είναι φαλακρό για να μην μπορεί αφού τον προσπεράσει να την πιάσει ("Ευκαιρία").

                                   Ανάγλυφο βασισμένο στον "Καιρό" του Λυσίππου.
                                    Μάρμαρο.Μουσείο Τορίνου.Ύψος 0,60μ.  

Παρατηρούμε λοιπόν πως μια αφηρημένη έννοια όπως η "Τύχ稴χάρις στις κοινωνικές αλλαγές,κάνει την εμφάνισή της μέσω της Τέχνης και αποτελεί στοιχείο λατρείας για τον καθημερινό άνθρωπό,ο οποίος της δίνει διαστάσεις Θεάς,πιστεύει και εναποθέτει τις ελπίδες του σε αυτή,προσπαθεί να την αρπάξει από τα μαλλιά όταν αυτή σαν "Ευκαιρία" του εμφανιστεί.

 Επιπλέον, η "Τύχη" αποτελεί στοιχείο  πλοκής στα έργα της Νέας Κωμωδίας η οποία προσαρμόζεται και αυτή στο πλαίσιο της εποχής.Τα θέματα γενικεύονται και πραγματοποιείτε μετατόπιση του ενδιαφέροντος από  πολιτικά  σε τυπικά και κοινωνικά θέματα,Ο καθημερινός άνθρωπος ασχολείται κυρίως με προσωπικά θέματα και προβλήματα.

Από τη μια η γραφή ως δάνειο,από την άλλη η μετάβαση στην ελληνιστική εποχή αποτελούν συγκεκριμένα παραδείγματα αντλούμενα από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό,που στόχο έχουν να φανερώσουν μερικές λειτουργίες των πολιτισμών,όπως το να δανείζονται,να αφομοιώνουν,να εξελίσσονται,χαρακτηριστικά γενικά,που λειτουργούν σε κάθε πολιτισμό είτε αυτός είναι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός,είτε ο βυζαντινός,είτε αυτός του ύστερου καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης. Επίσης η μετάβαση στη ελληνιστική εποχή παρουσιάσει τη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και την κοινωνία,τους παράγοντες που επηρεάζουν και αλλάζουν την δεύτερη  αλλά και το πως οι κοινωνικές αλλαγές αντικατοπτρίζονται στη Τέχνη,χαρακτηριστικό επίσης γενικό σε κάθε πολιτισμό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

FERNAND BRAUDEL (2009),ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

ΘΕΩΔΟΡΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ,ΕΛΕΝΗ ΑΝΤΖΟΥΛΗ (2003),ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ
ΠΟΙΗΣΗ,ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΩΡΝΙΘΕΣ

C.MOSSE,A.SCHNAPP-GOURBEILLON(2009),ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

J.J. POLLITT (2006).Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΪΝΧΑΟΥΖΕΡ (2009),ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ